yükseklerde kişileri bekleyen hastalıklar, ilkyardım ve önlemlerine dair birkaç söz

Yüksek ortamlara çıkıldıkça hava basıncıyla birlikte havadaki oksijen seviyesi düşer. Buna bağlı olarak her nefes aldığımızda akciğerlerimize giden oksijen miktarı azalır. Artan hareketle birlikte vücudun oksijen ihtiyacı artar ve solunum hızlanır. Tüm bunlara ve çevre farklılıklarına vücudun uyum sağlamasına aklimatizasyon denir.

Akut Dağ Hastalığı (ADH)
Nedenleri
- Yüksek irtifaya hızlı çıkış
- Kişisel duyarlılık
Belirtiler
- Egzersiz sırasında solunum sıkıntısı
- Baş ağrısı
- Bulantı, kusma
- İştahsızlık
- Huzursuzluk
- KiÅŸilik deÄŸiÅŸiklikleri
- Uykusuzluk
- Tırmanma performansında düşme
- Ä°drar yapamama
İlkyardım
- Belirtiler ortadan kaybolana kadar daha yükseğe çıkmayın.
- Yorucu olmayan egzersizler yapın.
- Bol bol su için
- Asetezolamid (Diamox®) hastalığın ilerlemesini genellikle durdurur. ( karbonik anhidraz'ın etkisini bloke ederek bikarbonat üretimini azaltır. aspirin kullananların, böbrek ve karaciğer yetmezliği olanların bu ilacı kullanmaması gerekiyor )
- Baş ağrısı varsa Aspirin® veya parasetamol içeren bir başka ilaç alınabilir.
- Bulantı kusma varsa bulantı giderici ilaç alınabilir.
Hem ağrı kesiciler, hem de bulantı gidericiler hastalığı tedavi etmek için değil sadece belirtileri hafifletmek içindir ancak hastalığın ilerlediğini gizleyebilirler, bu nedenle çok fazla şikayet yoksa kullanmamakta yarar vardır.
- Uykusuzluk için kesinlikle uyku ilacı kullanmayın. Çünkü hastalığın ilerleyip ilerlemediği bu şekilde fark edilmeyebilir.
Önlemler
- Yavaş çıkış yapın, genellikle günde 300 m’den daha fazla yükselmeyin.
- Daha önceden duyarlı olduğu bilinen kişiler asetezolamid (Diamox®) kullanabilirler. Bu şekilde ADH gelişmesi önlenir.
- Karbonhidrattan zengin, yaÄŸdan fakir yiyecekler yiyin.
- Bol bol su için.

Yüksek İrtifa Akciğer Ödemi (YİAÖ)
ADH’nın daha ilerlemiş şeklidir. Eğer ADH tedavi edilmezse ilerler ve akciğerlerde su toplanır. %2 den daha az sıklıkla görülmektedir. Genellikle sağlıklı ve kondisyonu iyi olan kişilerde görülür. Çünkü bu kişiler daha fazla efor harcamakta ve daha kısa sürelerde yükseklere çıkmaktadırlar. Bazen yüksek irtifa beyin ödemi ile birlikte görülür.
Nedenleri
- Yüksek irtifaya hızlı çıkış
- Kişisel duyarlılık
Belirtiler
ADH belirtileri bunda da vardır. Ayrıca;
- Aşırı nefes açlığı,
- Solunum sayısında artma,
- Nabız sayısında artma,
- Kesik kesik öksürme,
- Öksürmekle köpüklü balgam gelmesi,
- Kanlı balgam gelmesi,
- Tedavi edilmezse koma ve ölüm.
İlkyardım
- Hastaya varsa hemen oksijen vermeye başlayın.
- Gamow® çantası varsa hastayı içine koyun. Bu şekilde hasta üzerindeki basıncı arttırmış oluruz ve hafif bir akciğer ödemi varsa bu şekilde düzelebilir.
- Hastayı daha fazla yükseklere çıkarmayın ve hemen aşağı rakımlara indirin.
- Ağız yoluyla bir kapsül Nidilat® (nifedipine) verilebilir, fakat bunu vermek için hastanın tansiyonunun düşük olmaması gerekmektedir.
- Asetezolamid (Diamox®) hastalığın ilerlemesini genellikle durdurur.
Önlemler :
- Yavaş çıkış yapın, genellikle günde 300 m’den daha fazla yükselmeyin.
- Belirtiler ortaya çıktığı anda hemen aşağı rakımlara inilmelidir.
- Daha önceden duyarlı olduğu bilinen kişiler asetezolamid (Diamox®) kullanabilirler. Bu şekilde YİAÖ gelişmesi önlenebilir.
Gamow Çantası
Çanta, basitçe kapalı bir bölümden oluşan ve pompası olan bir çantadır. Hasta, çantanın içine yerleştirilir ve şişirilir. Çanta tamamen hava ile doldurarak oksijen yoğunluğu artırılır. Böylece vücudun deniz seviyesine indiği hissi oluşturularak, vücudun kendisinin tehlikeyi etkisiz hale getirmesi sağlanır. 10 dakika gibi kısa bir sürede çantada yeterli atmosfer oluşup 3000-5000 feete uyum sağlanabilir. Hasta, 1-2 saat çantada kaldıktan sonra çıkıp 12 saat kadar mevcut ortamda kalabilir. Bu da hastanın daha aşağı inmesine zaman verir. Çanta ve pompanın ağırlığı yaklaşık 6.3 kg ve artık günümüzde hemen hemen bütün aşırı yüksek tırmanışlarda kullanılmaktadır.

Yüksek İrtifa Beyin Ödemi (YİBÖ)
ADH’nın daha ilerlemiş şeklidir, beyine su toplanması nedeni ile beynin şişmesidir ve YİAÖ ile beraber görülür. Tedavi edilmediği takdirde ölümle sonuçlanabilir.
Nedenleri
- Yüksek irtifaya hızlı çıkış
- Kişisel duyarlılık
Belirtiler
ADH belirtileri bunda da vardır. Ayrıca;
- Uyku hali
- Davranışlarını kontrol edememe
- Alkol almış gibi davranışlar
- Şiddetli baş ağrısı
- Bulantı, kusma
- Tedavi edilmezse koma ve ölüm gerçekleşir.
İlkyardım
- Hastaya varsa hemen oksijen sağlayın.
- Gamow® çantası varsa hastayı içine koyun. Bu şekilde hasta üzerindeki basıncı arttırmış olursunuz . Fakat tedaviye alınan cevap YİAÖ den daha azdır.
- Hastayı daha fazla yükseklere çıkarmayın ve hemen aşağı rakımlara indirin.
- Deksametazon (Dekort®) kas içine ve ya ağız yoluyla kullanılabilir.
- Asetezolamid (Diamox®) hastalığın ilerlemesini genellikle durdurur.
Önlemler
- Yavaş çıkış yapın, genellikle günde 300 m’den daha fazla yükselmeyin.
- Belirtiler ortaya çıktığı anda hemen aşağı rakımlara inilmelidir.
- Daha önceden benzer yakınmaları olduğu bilinen kişiler asetezolamid (Diamox®) ve deksametazon (Dekort®) ( genellikle damar geçirgenliğini azaltması sayesinde ödemlerin tedavisinde kullanılır ) kullanabilirler. Bu şekilde YİBÖ gelişmesi önlenebilir.

Kar Körlüğü
Yüksek irtifalarda ultraviyole (UV) ışınları atmosferde daha fazla bulunmakta ve vücuda zararı varmektedir, ayrıca her 300 m’de radyasyon ortalama % 5 artmaktadır. Yükseklerde karlardan da yansıyan bu zararlı ışınların artmasına bağlı olarak gözün dış kısmında yanıklar oluşmaktadır. Bunlara kar körlüğü denilmektedir.
Nedenleri :
- Yüksek irtifada gözü koruyucu güneş gözlüklerinin kullanılmaması
Belirtiler
- Gözde ağrı
- Göze yabancı cisim kaçmış hissi
- Gözde sulanma
- Gözde kızarma
- Göz kapaklarında şişlik
- Işığa bakamama
İlkyardım
- Şiddetli ağrı varsa ağrı kesiciler kullanılabilir.
Önlemler
- Kar körlüğünü önlemek tedavi etmekten çok daha kolaydır. Bunun için yüksek irtifalarda UV filtreli polarize camları olan güneş gözlükleri kullanılmalıdır.

Yüksek İrtifaya Bağlı Faranjit ve Bronşit
Yüksek irtifada soğuk ve kuru havanın etkisi ile boğaz ve akciğerlerde farenjit ve bronşit gelişebilir. Gelişen bu hastalıklar mikrobik değildir. Tamamen soğuk havanın tahriş edici etkisine bağlıdır.
Nedenleri
- Kuru ve soğuk havanın solunması
- Vücudun susuz kalması
- Nefesimizi ısıtacak balaklava ve benzeri malzemenin kullanılmaması.
Belirtiler
- Boğaz ağrısı
- Öksürük
- Balgam
- Nefes darlığı
İlkyardım
- Şiddetli ağrı varsa ağrı kesiciler kullanılabilir.
- Nemli hava solutulur.
- Boğaz pastilleri kullanılabilir.
- Faranjit ve bronşit iltihabi nitelikte olmadığı için antibiyotik kullanılmasına gerek yoktur.
Önlemler
- Şeker gibi ağız salgısını arttırıcı gıdalar yemek.
- Nefesi ısıtmak için balaklava kullanmak.

ve son söz :
İlkyardım uygulamaları ilaçsız uygulamalardır. Ancak, dağ ile ilgili acil olgularda bazı ilaçlar yaşam kurtarıcı olduğundan bu konuda eğitimli ve deneyimli dağcılar tarafından kullanılmalıdır

harika bilgiler erdoğan teşekkürler. Değerli dostumuz duroturk yakında tecrübelerini de aktaracaktır sanırım.

tecrübeleri hep sevmişimdir. duroturk arkadaşın tecrübelerini merakla bekliyorum.