4-Bumba Hasarları

Bilindiği gibi bumba üzerinde ana yelkenin alt yakasının gerilerek, yelkenin istenilen formda olmasını sağlayan direğe dik olarak bağlanan ve omurga hattına paralel olan donanımdır. Bumbaya bağlanan ana yelken ıskotası ile ana yelkenin trimi gerçekleştirilmektedir. Bu yüzden bumba üzerinde gerçekleşebilecek bir hasar hem ana yelkenin formunun kaybolmasını, hem de ana yelkenin trim edilememesini beraberinde getirecektir. Bumba üzerinde oluşabilecek aşırı kuvvetler, bağlantı hataları veya malzeme aşınması dolayısıyla bumba bazı hasarlar alabilir, hatta kırılabilir. Deniz üzerinde bumba kırılması ile karşı karşıya kalındığında ise bazı geçici çözümler, teknenin imkanları el verdiğince uygulanabilir ve ana yelken eskisi kadar verimli olmasa da tekrar kullanılabilir.

Kırılan bumba üzerinde uygulanabilecek bir method gönder, kürek, yer döşemesi gibi donanım ve malzemeleri kullanarak bumbanın iki parçasını tekrar yakınlaştırmak, bağlamak ve bu parçalara destek yapmaktır. Bu geçici çözüm sayesinde bumba tekrar tek parça gibi işlevini sürdürecektir fakat hasarlı bumba üzerindeki yükü hafifletmek için ise camadan vurup yelken alanını küçültmek mantıklı olabilir.

Uygulanabilirliği özellikle büyük yatlarda daha kısıtlı olan ve daha az etkili olabilecek bir diğer geçici yöntem ise kırılan bumbayı tekne direğinden çıkarmak ve yerine bir gönder kullanmaktır. Özellikle küçük teknelerde kullanılabilecek bu yöntemle camadan vurulan ana yelkenin alt yaka uzunluğu aşağı yukarı gönder uzunluğuna eşit hale getirilecek ve yelkenin kullanılamayacak olan tarafları gönder üzerine sarılacaktır. Üstüne yelken katlanan gönderin ise bir ucu direğe sabitlenip diğer ucu içerisinden ise ana yelken ıskotası geçirilerek, ana yelkenin kontrolü sağlanılabilir.

Bumbanın ilk yöntemde olduğu gibi desteklenemediği veya yerine gönder gibi başka bir donanımın konulamadığı durumlarda ise yeken olabildiğince camadan vurulduktan sonra altyakada oluşan ve işlevsiz yelken bölgesi kendi üzerine katlanarak çok basit bir çözümde uygulanabilir. Bu yöntemin dezavantajı ise doğrudan bumba yerine ana yelkenden alınan ıskotanın üzerinde çok fazla yükün oluşmasıdır.

5-Gövde Hasarları

Teknenin arması ve yelkenleri dışında kalan gövde parçası üzerinde de çeşitli sebepler dolayısıyla hasarlar veya arızalar oluşabilir. Bu bölümde gövde üzerinde oluşabilecek hasarlar, gövdeye bağlı olan dümen mekanizmasında yaşanabilecek hasarlar ve tekne salmasında meydana gelebilecek hasarlar aktarılacak ve her bir alt bölüm içerisinde meydana gelebilecek olası hasarlar, arızalar ve bunlarla baş etme yöntemleri üzerinde bilgi verilecektir.

Dümen Palası Kopması-Düşmesi

Hareket eden teknenin rotasını değiştirmek için kullanılan dümen sistemleri de zaman zaman arızalanabilir veya hasar görebilir. Bu gibi bir durumda doğal olarak, tekne hakimiyeti kaybedilebilir. Tekneyi kontrol etme yetisinin herhangi bir şekilde kaybolduğu bir anda, eğer dışarıdan yardım alabilmek mümkün değilse, denizcilerin alternatif kontrol yetenekleri geliştirmeleri ve uygulamaları gerekebilir.

En basit şekli ile sıradan bir yatta dümen sisteminin dümen yekesi, zincir-halat, dümen şaftı ve dümen palasından oluştuğu söylenebilir. Kaptanın kontrol ettiği dümen yekesi üzerindeki etkiler kullanılan zincirler ve ara mekanizmalar sayesinde dümen şaftına iletilir. Dümen şaftının dairesel hareketiyle birlikte, şaftın sabitlendiği dümen palası sancak veya iskele tarafına doğru yönlendirilir. Bu durumda pruvadan kıça doğru gelen suyun sancak veya iskele tarafında kalanı tekneye fren etkisi uygulayacağından tekne yavaşlar ve frenlenen kısım tarafına yönelir. Bu dümen mekanizması üzerindeki farklı bölümler üzerinde oluşabilecek ve anlatılan işlevini yerine getirmesine mani olacak hasar ve arızaları da aşağıdaki gibi listeleyebiliriz.

1- Öncelikli ve en ciddi sorunlardan birisi teknenin dümen palasını kaybetmesidir. Bağlantı noktalarından gevşeyen bir pala kolaylıkla düşürülebilir veya sığ sularda bir dikkatsizlik sonucu teknenin karaya oturması sonucunda kırılabilir. Hasar alan veya kopan dümen yekesi yerine yedek bir yeke yerleştirilebileceği gibi, teknede o an ki imkanlara göre de geçici çözümler bulunabilir.

• Büyük yatlarda dümen yekesi üzerinde meydana gelebilecek bir hasarda, şaftı direk olarak kontrol edebilecek yedek yekeler güverte üzerindeki boşluklarına yerleştirilerek sorun atlatılabilir.
• Motor pervanesine sarılan ip ve halatlar söz konusu olduğunda ise, pervanenin dönmesi engellendiğinden yol alamayan tekne dümen dinlemez hale gelecektir. Böyle bir durumda ise yapılması gereken pervaneye dolanan ipleri çözmek olacaktır. Bu mümkün değilse, tekneyi yelkenler ile kullanmak gerekir.

Standart bir yatta bulunan ana yelken ve cenova sayesinde tekne rüzgara çevrilebilir veya pruvası açılabilir. Çok temel olarak, ana yelken ve cenovanın farklı karakteristiklere sahip olduğu söylenebilir. Giderek orsa trimine doğru alınan bir ana yelkenin tekneyi belirli bir noktaya kadar orsalattığı, trimli bir cenovanın ise tekne pruvasını açtırma eğilimine sahip olduğu gözlenebilir. Bu noktada teknenin dar açılarda gitmesini sağlayan yelken cenova olmasına rağmen, cenovanın teknenin pruvasını açtırdığını söyleyebiliriz. Özetle, dümen sisteminde oluşabilecek bir arıza veya hasar sonucunda, eğer tekne kontrol edilemiyorsa; Cenova basılı şekilde bırakılabilir ve rüzgaraltı ıskota bırakılarak geniş açılı seyir için trim yapılırsa, tekne de pruvayı açma eğiliminde bulunacaktır. Cenovanın üzerinde yük olmadığı ama ana yelkenin orsa triminde tutulduğu bir teknenin ise orsalama eğiliminde bulunması beklenir.

Orta ve sert şiddetli havalarda bahsedilen yöntemler kullanılmasına rağmen çok hafif ve sert havalarda veya tam tekne hakimiyeti gerektiren bir yanaşma sırasında tekneyi yelkenlerle kontrol etmeye çalışmak yetersiz kalacaktır. Bu gibi bir durumda ise, tekneye geçici bir dümen inşa etmek gerekecektir.

• İnşa edilebilecek herhangi bir geçici dümen mekanizması için, tekne kıçından suya uzatılan bir şaft ve şaftın ucunda da dümen palası vazifesini görecek bir düzlem gerekli olacaktır. Çoğunlukla şaft yerine balon gönderi, bumba, pasarella, desteklenmiş bir kürek veya eski bir direk parçası kullanılabileceği gibi düzlem yerine ise heç kapakları, kamara kapıları, döşeme tahtaları gibi fikir yürütmeyi gerektiren ve sağlam materyaller tercih edilebilir. Kullanılan düzlemlerin su üzerine çıkmasını engellemek için ise zincir veya ağır halatların düzlemlere bağlanması bazı durumlarda zorunlu olabilir.

Geçici dümen inşa edilirken önemli noktalardan bir tanesi dümen şaftının suya doğru inmesini engellemek için şaftı koç boynuzlarına veya kıç ıstralya’ya bağlamaktır. Özellikle şaftın tekne kıçını terk ettiği noktadan sabit donanımlara ipler gerilerek şaftın o noktada hareketsiz kalması ama diğer iki ucundan dönmesi temel amaç olmalıdır. Tekne altından akan suyun geçici dümen palasını yukarıya kaldırmaması için de tekne ortasından geçici palaya gerilebilecek olan ipler kullanmak mantıklı olacaktır. Bazı durumlarda şaftı kas kuvveti ile döndürmek mümkün olmayabilir, bu nedenle şaftın tekne üzerindeki kalan bölümüne sancak ve iskele taraflarından gelen ipler bağlanarak, iplerin diğer uçları vinçlenebilir.

Bir diğer çözüm ise direk olarak geçici pala üzerinden güverteye gelen iplerin vinçlenmesidir. Eğer kullanılan tekne vardavelaya sahipse, uygulanabilecek bir diğer geçici dümen mekanizmasında, dümen şaftı direk olarak vardavela ayaklarından birine sabitlenebilir. Bu yöntemde şaft suya dik olarak girecek, şaftın üst tarafına pratik bir yeke, alt yakasına ise dümen palası rolü üstlenecek bir düzlem sabitlenecektir. Önceki yöntemlerde de gösterildiği gibi pala üzerinden tekne güvertesine sabitleyici ipler alınabilir.

Bu işlemler sırasında en temel problem ise dümen şaftının vardavela korkuluklarına sabitlenmesi olabilir, bunun nedeni ise pala ve şaft yerçekimi nedeniyle suya gitme eğiliminde olacaktır. Kullanılan teknenin vardavelası yok ise uygulanabilecek metot tekne kıçından doğrudan suya açılı bir şekilde bırakılan geçici bir dümen olabileceği gibi, dümen şaftının tekne üzerinden gelen başka bir sabit parçaya bağlandığı farklı bir yöntemde olabilir. Omurga hattına dik olarak tekne güvertesine bağlanabilecek uzun bir parça ile desteklenmiş olan dümen mekanizması sayesinde de tekne üzerinde kontrol tekrar sağlanabilir.

• Teknenin yönünü kontrol edebilmek için mutlaka daha önce bahsedilen dümen mekanizması tekniklerini uygulamak mümkün olmayabilir. Bu gibi bir durumda daha pratik ve çabuk uygulanabilecek bir yönteme ihtiyaç duyulur. Örneğin su içerisine bırakılan ağırlıklar ve deniz demirleri sayesinde de tekne kontrolü sağlanabilir. Kullanılan ağırlıklar deniz demiri veya dolu bir yelken çantası olabilir.

Eğer normal bir teknenin rüzgarüstüne dönme eğiliminde olduğunu kabul edersek, teknenin rüzgaraltında kalan kısmına bir ağırlık bırakılırsa o kısımda oluşan fren etkisi nedeniyle tekne daha fazla rüzgarüstüne dönme eğiliminde bulunmayacaktır. Bu uygulama sırasında tekne güvertesinden dikey olarak dışarıya uzanmış bir göndere bağlanan bir deniz demiri kullanılabilir.

• Uygulanabilecek benzer ama daha etkili bir yöntem de ise tekne kıçından bırakılan ve ucuna ağırlık bağlanmış olan ipler güvertedeki vinçler yardımıyla alınabilir ve hangi tarafa dönülmek isteniyorsa teknenin o tarafında kalan vinç alınarak, fren etkisi yaratılır. Tekne güvertesine alınan ipler güvertede omurga hattına dik olarak sabitlenmiş gönderin uçlarından veya gönder uçlarına sabitlenmiş makaralardan da geçirilerek kontrol iplerinin güvertede herhangi bir sürtünme kuvvetine maruz kalması engellenmiş olur.